KULTURAITRADYCJA HAWAJSKA

Hawajską tradycją rządzi Matka Ziemia (‘aina oznaczy dosłownie żywicielka). Nie jest własnością ludzi, to oni należą do niej i stanowią jej część. W oderwaniu od ziemi hawajska kultura gubi swe znaczenie. Dom jako schronienie, drzewa rosnące przed nim, ziemia leżąca pod nim – wszystko żyje i ma świadomość.

Kształt chmur, nocny śpiew ptaków, fale rozbijające się o rafę to informacje wysyłane do Hawajczyków. Hawajska tradycja polega na nieustannym komunikowaniu się z ziemią, skałami, duchami przodków.

‘O ke Au i Kawuli wela ka honu. ‘O ke Au i Kawuli loke ka lani.

Pierwsze wersy He Kumulipo, pieśni opisującej narodziny kosmosu, dosłownie znaczą: „Gdy ziemia była gorąca, a niebo zmieniało barwę” – tak naprawdę chodzi w niej o akt miłosny między Ojcem Niebem (Wakea) i Matką Ziemią (Papa), który dał początek całemu kosmosowi.

Zgodnie ze słowami pieśni, jednym z pierwszych owoców tego związku było kalo (taro), które jednak przyszło na świat zdeformowane i niedługo potem zmarło. Z jego grobu wyrosła roślina, która stała się podstawowym produktem spożywczym na Hawajach. Wokół jej głównej części – makua (rodzic, czyli bulwa) znajdują się ‘oha (pędy boczne), a wokół nich keiki (dzieci).

Cała rodzina nosi nazwę ‘ohana. Jako następny narodził się Haloa, pierwszy właściwy przodekludzi. Ale taro, uznane za hiapo, czyli najstarsze z rodzeństwa,stoi od niego wyżej w hierarchii.
Jest uważane za kinolau (formę) Kane, jednego z najważniejszych bogów. Jedząctaro, spożywa się jego ciało i przejmuje boską moc mana.

Hawajczycy wychowywali się w rodzinach wielopokoleniowych. Tworzyli społeczność, której podstawową zasadą były dobre stosunki międzyludzkie, wspólnota i wymiana. Rolnicy, rybacy, drwale nie pracowali dla siebie, lecz dla wszystkich członków społeczności.

Dzieci uczyły się o trzech ośrodkach piko i czuły się bezpieczne, wiedząc, że dzięki nim mocno przywiązane do obecnego życia, najdawniejszych przodków oraz pokoleń jeszcze nienarodzonych.
Piko waena to pępek, pamiątka po połączeniu matki z dzieckiem w jej łonie, ale i łącznik z całym światem fizycznym. Pojęcie to odnosi się także do na’au (wnętrzności), organów wiedzy, mądrości oraz uczuć.
Drugie piko – ciemiączko, otwór między kośćmi czaszki dziecka, który zamyka się w miarę dojrzewania – to pikopo’o (ośrodek głowy). Duch człowieka łączy się dzięki niemu z wszechobecną przyrodą jako ‘aumakua, duchami przodków i stróżów, wreszcie z przyszłością, w której będzie już zawsze żył w rozmaitych formach.
Trzecim piko jest pikoma’i . Ma’i to genitalia. Organy rozrodcze. Ten rodzaj piko łączy nas z dziećmi i ich potomkami w nieskończonej przyszłości. Tu i teraz kanaka przyjmują formę ludzką, ale istnieli już i będą istnieć w wielu innych wcieleniach.Ludzka forma trwa krótko, a po śmierci Hawajczycy spotykają się z przodkami, przyjmują postać duchową i powracają do rodzin jako ‘aumakua. Czasami zamieniają się w ptaka, innym razem w rybę, żółwia, rekina, drzewo, skałę, bryzę, chmurę, a bywa, że w nowe dziecko. ‘Aumakua chronią, strzegą, prowadzą i nauczają swych żyjących bliskich.

Bogowie ludu Hawajskiego nigdy nie byli odległymi i abstrakcyjnymi postaciami. Poruszali się po wodach, po ziemi, przybierając rozmaite formy roślinne, zwierzęce.
Wspomniane taro było jednym z wcieleń boga Kane.‘Uala (słodki batat) symbolizował Lono, ‘ulu (chlebowiec) oraz niu (palma kokosowa) symbolizowały Ku; a mai’a (drzewo bananowe) – Kanaloa.

Kane, najwyższy bóg, był stwórcą, przodkiem wszystkich wodzów i zwykłych ludzi, męską (kane) siłą żyjącą w wieczności – bogiem światła słonecznego, słodkiej wody i lasów. Kane nie pochwalał składania ofiar z ludzi. Przybierał między innymi postać sowy.

Ku zasłynął najbardziej jako bóg wojny. Choć mieszkańcy Hawajów modlili się do niego również o deszcz, plony i udane połowy. Olśniewające wyobrażenie Ku, noszące bojowy przydomek „porywacza z wysp”, umieszczano na wojennych pirogach Kamehamehy Wielkiego. Według tradycji ustnych przerażające kukły zrobione z czerwonych piór ptaka i’iwi, macicy perłowej i wyszczerbionych psich kłów – wzbudzały podczas bitew strach u nieprzyjaciół.

Lono był bogiem grzmotów (lono oznacza wybrzmienie, chmur, wiatru, oceanu, rolnictwa i płodności, chociaż jego osobowość potrafiła przybierać najróżniejsze formy, np. ryby lub człowieka psa. Hawajczycy nigdy nie składali życzliwemu Lono ofiar z ludzi. Najgoręcej czczono go w czasie dorocznych dożynek makahiki, obchodzonych od listopada do stycznia, kiedy to jego podobiznę obnosiły świty wodzów. Właśnie w tym okresie (w 1778 roku) na Hawaii wylądował kapitan James Cook, którego powitano z wielką pompą w zatoce Kealakekua. Hawajczycy najprawdopodobniej potraktowali jego przybycie jako powrót boga Lono.

Kanaloa, pan oceanu i oceanicznych wiatrów, często wcielał się w postać ośmiornicy i kałamarnicy, ale też mniej wyszukanych organizmów, chociażby banana. Przyjaźnij się z Kane, z którym ponoć podróżował „krążąc po ziemi i otwierając źródła dla dobra człowieka”.

Czterej bogowie, którzy przybyli z odległych, nieznanych miejsc, pojawili się przed wszystkimi innymi bóstwami. Stworzyli wszechświat z ziemi, którą symbolizowała tykwa. Wrzucając osłonę tykwy w górę, utworzyli niebo, słońce i księżyc. Jej nasiona zamieniły się w gwiazdy. W skład panteonu hawajskich bogów wchodzą też inni bogowie jak Pele - znana jako bogini wulkanów, Laka - bogini tańca hula. Każdą z zasad huny: Ike, Kala, Makia, Manawa, Aloha, Mana, Pono – symbolizuje jedna z Bogiń: Hina, Haumea, Pele, Hi’iaka, Laka, Kapo, Uli.
Najbardziej rozsławioną Boginią w kulturze i tradycji Hawajów jest Pele jako ta, która niszczy, ale przede wszystkim tworzy. Erupcje wukanów stworzyły cały archipelag.

Wylewająca się lawa z czasem porasta roślinnością i staje się (na przestrzeni lat i wieków) ziemią.